Record Store Day 2016 is voor Dilla-fans wereldwijd een dag waar lang naar uitgekeken is: na vijftien jaar komt het verloren gewaande ‘MCA album’, ook wel bekend als de bootleg Pay Jay, eindelijk officiëel uit. En hoewel Dilla zijn faam vooral te danken heeft aan zijn ongeëvenaarde talenten als producer, is dit het album waarop hij zichzelf vooral als rapper op de kaart wilde zetten. Een vreemde eend in de bijt binnen zijn discografie dus, maar wel eentje die hij zelf maar wat graag had uitgebracht. Zijn contract met MCA verdampte namelijk toen het label opging in Interscope en Geffen Records, waardoor de plaat tot zijn grote ontsteltenis al die jaren op de plank bleef liggen.
Dilla voelde zich genaaid en wilde niet meer major labels werken. Zijn frustratie verwerkte hij door de opname van de Ruff Draft EP en leidde indirect tot zijn verhuizing naar LA en zijn deal met Stones Throw. Hoe zijn discografie eruit gezien zou hebben zonder die gebeurtenissen is moeilijk te zeggen, maar dat zijn uiteindelijke pad met Jaylib en vooral Donuts leidde naar klassieke releases staat buiten kijf. The Diary op zijn beurt, biedt een interessante inkijk in zowel Dilla’s inspiratiebronnen als de generatiegenoten die hij bewonderde. Hoewel hij zelf tekende voor enkele producties zijn het namelijk vooral collega’s die de beats leveren op The Diary. Bink!, Nottz, House Shoes, Waajeed, Hi-Tek, Karriem Riggins en Supa Dave West zijn op de plaat te horen, evenals zijn eerste samenwerkingen met Madlib en een track geproduceerd door zijn grote voorbeeld Pete Rock.
The Ex, die laatstgenoemde track, is een warme, soulvolle plaat met een kalme vibe. Volgens Karriem Riggins had Dilla “een alter ego op de mic” waarin hij “erg flamboyant en vol zelfvertrouwen” was, terwijl zijn vrienden hem als “bescheiden en erg rustig” kenden. Op deze tracks stapt hij uit die comfort zone als rapper. Zijn rap over een misgelopen relatie valt zowel stilistisch als inhoudelijk mooi samen met zanger Bilal’s hook. The Diary kent daarnaast ook heerlijk brag ’n boast werk als The Shining Pt. 2 (Ice), waarin Dilla zijn fans met permanente rugzak laat schrikken door over een Madlib beat over zijn kettingen te spitten. De Kanye West-beat van The Anthem, op de bootleg nog bekend als We F’d Up, heeft het album niet gehaald. Begrijpelijk, aangezien Ye die uiteindelijk grotendeels recyclede voor Jay-Z’s Takeover. De versie op het album onderstreept wel Dilla’s veelzijdigheid als producer, want wat eerder een snoeiharde banger was wordt door Dilla’s eigen beat ineens een zomers party-anthem. Heel anders, maar wel lekker. Hoogtepunt van de plaat, naast het inmiddels klassieke Fuck The Police, is So Far, geproduceerd door Supa Dave West. Wie na deze track nog twijfelt aan Dilla’s capaciteiten als rapper is waarschijnlijk allergisch voor flow. Dilla zit perfect op de beat maar spit tegelijk met een speelse nonchalance, soepel om de vocale sample heen ‘bobbend en weavend’ als een topbokser tegen een te trage tegenstander. De track is weliswaar kort, maar biedt wel twee minuten en zeventien seconden seconden puur genieten.
Binnen het verhaal van Dilla’s carrière is The Diary een ontbrekend hoofdstuk dat eindelijk ingevuld is. Fans zullen daarmee verheugd zijn, ook al hebben ze de bootleg waarschijnlijk al jaren op hun harde schijf staan. Nu kunnen ze die geliefde tracks eindelijk fatsoenlijk gemixed en gemastered horen, in een hoogstwaarschijnlijk juiste sequentie, met de juiste titels, en zelfs een aangevuld met een aantal voorheen ontbrekende tracks. Los van al die context is The Diary echter nog steeds een uitstekend te genieten hiphopplaat die duidelijk met veel lol en wars van conventies (zowel die van de toenmalige mainstream als die van de underground) gemaakt is. Een schoolvoorbeeld van hoe een postume release hoort te klinken en verplichte kost voor zowel oude rotten als nieuwkomers onder de Dilla liefhebbers.
Tracklist:
01. The Introduction
02. The Anthem feat. Frank & Dank
03. Fight Club feat. Nottz & Boogie
04. The Shining Pt. 1 (Diamonds) feat. Kenny Wray
05. The Shining Pt. 2 (Ice)
06. Trucks
07. Gangsta Boogie feat. Snoop Dogg & Kokane
08. Drive Me Wild
09. Give Them What They Want
10. The Creep (The O)
11. The Ex feat. Bilal
12. So Far
13. Fuck The Police
14. The Diary
