De rapper: poëet en profeet van nu

Credits:

Rap is kunst, taalkunst. Kunst moet je leren herkennen voordat je het begrijpt en beoordeelt. Wist je dat Nederlandstalige rapteksten niet alleen referenties bevatten aan vrouwen, geld, drugs en seks maar ook aan Achilles, Johannes de Doper, Sisyphos, Moeder Aarde, de Verlosser en de misstanden in de Gazastrook? Of dat de teksten intertekstuele verwijzingen bevatten naar ABBA, The Beatles, Martin Luther King, Charles Bukowski en Drs. P? Inderdaad, de gelaagdheid in taalkunst moet je leren herkennen en begrijpen.

Taalkundige vakkundigheid rapteksten

Dit artikel pleit voor de kunst van rap aan de hand van drie kwaliteiten van de rappers:

Ze gebruiken méér woorden: hun woordenschat en taalbeheersing reikt tot ver buiten de Nederlandse taal.
Ze kúnnen meer met woorden: rappers beheersen poëtische kwaliteiten en maken gebruik van gerenommeerde stilistiek en retoriek.
Ze zéggen meer met woorden: rappers prediken als eigentijdse profeten en onderstrepen daarmee hun algemene ontwikkeling en plek in de maatschappij.

Het beeld dat mensen buiten de hiphopcultuur van rap en rapteksten hebben is meestal niet positief. Het wordt door hen vaak geassocieerd met grof, incorrect taalgebruik en oppervlakkige teksten. Maar wanneer je de teksten beter bekijkt, blijkt juist dat deze zowel qua taalgebruik als inhoud zeer geraffineerd zijn. Rapteksten zijn technisch opgebouwd en doordat er gespeeld wordt met stilistiek en retoriek krijgen ze vaak een extra betekenislaag. Deze gelaagdheid in teksten verklaart zowel de populariteit (binnen de subcultuur) als het onbegrip (bij de massa) over het genre. Voor mijn masterscriptie ben ik rapteksten taalkundig gaan analyseren met de conclusie dat de teksten een poëtisch karakter hebben en ze ook als zodanig te ontleden en interpreteren zijn.

Rapteksten verdienen aandacht en erkenning

In rap wordt het spelen met taal aangeduid als wordplay. Deze vorm van taalspel heeft opvallend veel overeenkomsten met de klassieke poëzie, zowel qua kwaliteit als techniek. Een opvallend verschil van rapteksten ten opzichte van poëzie is dat rappers zich niet beperken tot één taal en bijbehorende gebruiksconventies, maar dat zij verschillende taalvarianten en registers gebruiken om hun boodschap over te brengen. Dat de vorm van hierdoor eigentijds en van de straat is, hoeft overigens niet te betekenen dat de inhoud daaraan afdoet. Rappers kennen, net als gevestigde poëten, hun literaire en muzikale klassiekers en onthullen hun algemene ontwikkeling en visie op de samenleving.

In de volgende alinea worden een aantal fragmenten uit verschillende rapteksten geciteerd om aan te tonen hoe vindingrijk de woordkeus en teksten daadwerkelijk zijn. Vervolgens worden de rapteksten op twee verschillende niveaus gepresenteerd. Allereerst het technisch taalkundige niveau (de rappers als poëet) en vervolgens op inhoudelijk ontwikkeld niveau (de rapper als profeet). Binnen de context van dit artikel is het niet mogelijk om alle rapteksten te duiden, maar het is een pleidooi voor de bewonderenswaardige techniek in rapteksten en de aandacht en erkenning die deze teksten verdienen. Door recente en klassieke tekstfragmenten uit de Nederlandse hiphop te belichten wordt een aanzet gegeven voor de aandacht en erkenning die deze teksten verdienen.

Kwaliteit 1: Rappers gebruiken méér woorden

Nederlandse rappers beschikken vaak over een bovengemiddeld rijk idioom. Dit ontstaat doordat ze hun woordgebruik niet beperken tot het Standaardnederlands, maar ook putten uit verschillende nationale en internationale taalvarianten en -registers. Rappers verkennen en verleggen de grenzen en conventies van de taal continue, dit heeft een dynamisch effect.

Rappers gebruiken en verbasteren woorden uit het Standaardnederlands:

‘En ja, kijk eens hier in de depressie van recessie, conversie iets zinnigs sessie expressies. Professor in mijn professie, impressie perfectie in texties als smsies. Blijf je nog bij dit lessie, zeg es.’ Brainpower, Mijn Manier (Mijn Manier – Greatest Hits 1999-2009, 2009).

Maar tegelijkertijd beheersen rappers ook de straattaal, die wordt gebruikt om de teksten mee te stileren:

‘Tien euro blijft een joetje, honderd piek dat is een meier. Vijfentwintig is een geeltje en je partner is je vrijer.’ Osdorp Posse, Origineel Amsterdams (Kernramp, 2000).
‘Drinken is sippen, sappen, slappen of klaren. Een batra is een fles en appa ben je daarna.’ Ome Omar, Straattaal (soundtrack van film Sterke Verhalen, 2010).

Lenen uit andere talen

Net zoals dat in jongeren- en straattaal gebeurt, schuwen rappers ook niet om hun uitingen te verrijken met internationale ontleningen. Waar het binnen de poëzie gebruikelijk is om dit uit het Frans of Latijn doen te doen, reiken ontleningen in rapteksten veel verder. Rappers gebruiken leenwoorden als intensiveerders in hun teksten en lenen onder andere uit het Engels, Surinaams, Antiliaans, Marokkaans, Turks, Frans en Duits:

‘De schwung is impeccable, noem me Wiwalean.’ De Jeugd Van Tegenwoordig, Aldiedingen (De Lachende Derde, 2010).
‘Fawaka, hoe is het? Merhaba. conta bai.’ MC Nina, Straattaal (De Lastigste, 2007).
‘Klop Klop, wie is dat? Ty in su casa.’ Typhoon, Alea Iacta Est – Geen weg terug Ft. Dynopha (Vet Verse Flows, 2003).
‘Die Appa fans, Mocro’s op dure Prada’s.’ Winne, We zijn 1 (So So Lobi, 2009).
‘Meisje doe niet fashion gooi wat wodka in je ader.’ Mr. Polska, Allermooiste Feestje Ft. Yellow Claw & Ronnie Flex (Waardevolle Gezelligheid, 2012).
‘Het is een gekkenhuis, wat zeg ik ziekenhuis. Ik leg het uit, zeg het zelfs in gebrekkig Duits. Es ist ein Krankenhaus.’ Opgezwolle, Gekkenhuis Ft. Jawat! (Eigen Wereld, 2006).
‘En nu ben jij van mij en ik van jou, Je’ taime. Vanaf het allereerste oogcontact denk ik holy fuck.’ Boef en De Gelogeerde Aap, Leef (Wij Zijn, 2011).

Nog complexer wordt het wanneer ontleende woorden of termen ook vervoegd worden. Bijvoorbeeld door Engelstalige woorden te vervoegen met Nederlandse (werkwoord-)uitgangen:

‘Kan ik een kerk horen, niggertjes?’ De Jeugd Van Tegenwoordig, Buma in mijn zak (De Machine, 2008).
‘Totdat hij uit het niks op tv kwam ineens changede z’n hele leven, bam.’ De Jeugd Van Tegenwoordig, Sterrenstof (De Lachende Derde, 2010).

Ook interessant is het wanneer uitheemse uitdrukkingen letterlijk vertaald worden. Het heeft een vervreemdend, humoristisch effect wanneer dit met bekende Engelstalige termen wordt gedaan:

‘Ok dan, Vieze Freddy is aan het gebeuren.’ De Jeugd Van Tegenwoordig, Watskeburt (Parels voor de Zwijnen, 2005).
‘Ik ben in het huis als een vrouw zonder schooldiploma.’ Kohfie Konnect, Keihard (HETISZOVER, 2008).
‘Nou zeg die mannen het is aan. Ze weten wie ik ben, je mensen kennen mijn naam.’ Winne, W.I.N.N.E (Winne Zonder Strijd, 2009).
‘’ ’t Is één ding om te preken, maar wat je preekt moet je ook leven.’ Opgeduveld, Hardhoofd (Opgeduveld rerelease, 2012).

Woorden verbasteren of verzinnen

Mocht het ontlenen van woorden nog niet genoeg zijn, dan verbasteren of creëren de rappers zelf woorden. Een succesvoorbeeld is de hitsingle Watskeburt van De Jeugd Van Tegenwoordig, deze uitdrukking is inmiddels zelfs opgenomen in het woordenboek. Lang niet alle neologismen of creaties van rappers krijgen deze status, maar het toont wel aan hoe gevat de teksten zijn.

Kwaliteit 2: De poëet, meer kunnen met woorden

Naast creatief woordgebruik zijn de rappers ook taalvaardig wat betreft de inhoudelijke betekenissen van woorden. Soms wordt een nieuwe betekenis aan een bestaand woord toegekend, maar rappers zijn zich ook bewust van de ambiguïteit die al in de taal aanwezig is.

Spelen met homoniemen en synoniemen

Rappers pronken met hun taalspel door de dubbelzinnigheid in de Nederlandse taal op humoristische manier te gebruiken. De rapteksten worden cryptisch door te spelen met bestaande homoniemen en synoniemen:

‘Dus ik stel voor dat ik mezelf even voorstel, want stel je eens voor dat ik ooit geen reet meer voorstel (…) dit is slechts voorspel het woord bij de daad, ik voeg de daad bij het woord en voorspel dat ik door ga.’ Jiggy Djé, De kleren van de Keyser (Noah’s Ark, 2006).
‘Ik ga mijn gang, haal mijn gram voor spanning en actie.’ Opgezwolle, Hoedenplank (Eigen Wereld, 2006)
‘Hing niet meer met mee-eters, wilde van ze af.’ Fresku, Nieuwe Dag Ft. Winne (Fresku, 2010).
‘Tegenwoordig kaal geschoren maar nog steeds los.’ Extince, 20 Jaar (Toch?, 2006).
‘M’n lines lopen als een trein, terwijl ik vaker niet spoor (…) ik ben er een ster in en ik sla in als een meteoor.’ Jiggy Djé, De kleren van de Keyser (Noah’s Ark, 2006).

Absurde vergelijkingen

Soms worden de letterlijke en figuurlijke betekenis van een woord met elkaar vergeleken. De vergelijking is dan niet zozeer treffend maar juist absurd, hierdoor moet de luisteraar het verband herkennen om de woordgrap te interpreteren:

‘Maar deze beats zijn vet, je vind ze vadsig.’ Extince, Kaal of kammen (Binnenlandse Funk, 1996).
‘Geef je over, alsof je loopt te chillen in kots.’ Brainpower, Aan Z (Verschil moet er zijn, 2002).
‘Vang die klappen als applaus.’ Winne, Lotgenoot (Winne Zonder Strijd, 2009).
‘Ze vragen me nog vaker om een boks dan een kinderwinkel.’ Brainpower, Boks ouwe (Hart & Hard, 2008).
‘Echte vrouwen vallen voor me als de muur.’ Mr. Polska, Technologee Ft. De Rus (Waardevolle Gezelligheid, 2012).
‘Ze neemt me vaker in de mond dan een lidwoord.’ Extince, Grootheidswaan (Vitamine E, 2001).
‘Wacht effe, dit moet je checken die rapper die blijft maar kleppen als vette Spaanse handgemaakte houten castagnettes.’ Brainpower, Voel de vibe (Verschil moet er zijn, 2002).

Intonatie

Omdat rapteksten niet worden geschreven als platte tekst maar ritmisch worden uitgesproken op muziek, worden –naast verschillende rijmvormen- ook fonetische elementen gebruikt om de teksten te versieren. De dubbelzinnigheid die hierdoor ontstaat komt niet alleen door de inhoudelijke betekenis, ook door de overeenkomende klanken:

‘Types als ons, types als ons, een type chanson.’ Boef en De Gelogeerde Aap, Goudkoorts (Wij Zijn, 2011).
‘Geen koortslip maar een koord slip.’ Opgezwolle, Passievrucht/Bosmuis Ft. Duvel (Eigen Wereld, 2006).
‘Ik ben aan zet van A tot Z.’ Brainpower, Aan Z (Verschil moet er zijn, 2002).
‘Die schop onder mijn kont was vastgeroest.’ Typhoon, Vlieger (Tussen Licht en Lucht, 2007).
‘Al die Aldi dingen, all is lovely.’ De Jeugd Van Tegenwoordig, Aldiedingen (De Lachende Derde, 2010).
‘Maar ik doe het niet uit de doeken.’ Extince, Grootheidswaan (Vitamine E, 2001).
‘We nemen maatregelen, ik en m’n maat regelen.’ Opgezwolle, Opgezwolle de Volle (Spuugdingen op die Mic, 2001).

Kwaliteit 3: De profeet, meer zeggen met woorden

Los van het virtuoze taalgebruik van de rappers bewijzen de artiesten ook meer dan eens dat ze over een brede algemene ontwikkeling beschikken. Ze rappen over actuele kwesties en markeren hun wijsheid en belezenheid door te refereren naar historische, godsdienstige, muzikale of literaire figuren en uitspraken.

Intertekstuele verbanden (verwijzingen) in de muziekscene

Net zoals dat ook in andere literaire genres gebeurt is intertekstualiteit binnen rapteksten niet ongebruikelijk. De meest bekende en toegepast vorm is het citeren van andere rappers, maar regelmatig worden ook intertekstuele verbanden gelegd met de bredere muziekscene:

‘Hitgevoelig als ABBA en flexibel als Barbapapa.’ Extince, Spraakwater (Binnenlandse Funk, 1995).
De Jeugd Van Tegenwoordig maakt hier later van: ‘Dat is Faberpapa, kaal als een kut en harig als ABBA.’ Aldiedingen (De Lachende Derde, 2010).
‘Loesoe in de sky met diamonds on my neck’ van De Jeugd Van Tegenwoordig is duidelijk een verbastering van het lied ‘Lucy in the sky with diamonds’ van The Beatles. Geïnspireerd door diezelfde tekst wordt gerapt over ‘Caleidoscopische Oogs’, een referentie naar ‘A girl with kaleidoscope eyes’.

Verwijzingen naar literatuur

Naast muziek is taal het tweede belangrijke element in rap en de rappers tonen zich ook verassend literair onderlegd.

Zoals een verwijzing van rapper Extince naar de dichter Drs. P, wiens teksten (voor meerdere rappers) een inspiratiebron blijken:

‘Machtige, krachtige, Drs. P-achtige rijms die je bijblijven tot je tachtigste verjaardag.’ Extince, Spraakwater (Binnenlandse Funk, 1995).

De regel van rapper Sticks:

‘Eenzame levens wandelen door lange straten, langs landschappen en tussen wanden van kamers’ (Versplinterd; Bukowski, 2012), legt een intertekstueel verband naar de modernistische dichter Martinus Nijhoff, wiens debuutbundel in 1916 opent met: ‘Mijn eenzaam leven wandelt in de straten, langs een landschap of tussen kamerwanden’. Overigens is ook de titel ‘Bukowski’ van de EP van Sticks waar deze rap onlangs op is gepubliceerd, een ode aan de literatuur van Charles Bukowski.

Mythologische figuren in rapteksten

Afgezien van recente muzikale en literaire klassiekers wordt ook veel verder terug gegrepen in te tijd en refereren rappers naar figuren uit mythologieën:

‘Wartaal spacet meer dan Achilles.’ De Jeugd Van Tegenwoordig, Hollereer (De Machine, 2008).
‘Moeder Natuur is waaruit ik voortkom, Vader Tijd kent me niet hoewel ik met hem worstel.’ Typhoon, Zo niet mij (Tussen Licht en Lucht, 2007).
‘Rappers met slappe was gingen flyen net als Icarus, ik rock op weg naar die top, ben on a roll net als Sisyphos, de rapscene ik kus, ik spit vaardiger, je weet het, ik hang met de Djézus als misdadigers.’ Kohfie Konnect, Keihard (HETISZOVER, 2008).

Rappers meten zich zelfs met deze historische en godsdienstige personages en personificaties:

‘Ik kom doper en heads verliezen het hoofd als Johannes.’ Kohfie Konnect, Keihard (HETISZOVER, 2008).
‘Apostolisch als Lukas maar hoe dan?’ Typhoon, Alea Iacta Est – Geen weg terug Ft. Dynopha (Vet Verse Flows, 2003).
‘Jawat! die staat als David, en de wereld dat is Goliath.’ Jawat!, Gekkenhuis Ft. Opgezwolle (Eigen Wereld, 2006).
‘De Verlosser, je gebeden zijn gehoord.’ Winne, W.I.N.N.E (Winne Zonder Strijd, 2009).
‘Rico, de profeet die hangt met een kliek discipelen, met low-budget perikelen, ja we staan in het rood. Maar in principe zijn we als Jezus, we delen water en brood.’ Opgeduveld, 1001 Sprookjes (Opgeduveld, 2002).
‘De eerste zullen de laatste zijn, als Bijbelse verhalen. Dus mijn laatste rijm neemt vandaag de eerste plaats in.’ Sticks, Alledaagse Waanzin Ft. Typhoon (Alledaagse Waanzin, 2010).
‘Inshallah, ik heb kapot gemaakt, weer gesoldeerd.’ Typhoon, 3:19 (Fakkelteitgroep Vol. 2, 2010).
‘Raymzter is een poëet die behoorlijk kan spreken net als Mohamed de profeet, dit behoor je te weten.’ Raymzter, Kutmarokkanen??! (Rayalistisch, 2003).

Wijsheden verkondigen

Net als bovenstaande figuren verkondigen rappers soortgelijke boodschappen aan hun publiek:

‘Mensen zoek die balans, zoek die yin en yang.’ Typhoon, Bumaye (Chocolade, 2009).
‘Nog even wachten en Moeder Aarde zegt: Ik spreek je later.’ Opgezwolle, Gekkenhuis Ft. Jawat! (Eigen Wereld, 2006).
‘Er is tijd, ku dios ke (als God het wilt).’ Typhoon, 3:19 (Fakkelteitgroep Vol. 2, 2010).
‘Je harde werk wordt beloond ik beloof je, ga voor die dromen. Wijze woorden van Winne want ik had ze ook, dat is die Martin Luther King in me.’ Winne, We zijn 1 (So So Lobi, 2009).
‘Maar geen één probleem is te groot we staan in David z’n schoen, dus breek een been pak die steen, overwin je angsten.’ Typhoon, Bumaye (Chocolade, 2009).
‘Geef ons heden ons dagelijks brood en vergeef ons onze schulden langs de Gazastrook.’ Opgezwolle, Gekkenhuis Ft. Jawat! (Eigen Wereld, 2006).
‘Hij is één met iedereen, dat is wat ik leerde op de straat (…) ik heb liefde voor je, ook al ben je atheïst.’ Winne, We zijn 1 (So So Lobi, 2009).

Besluit: rap is de overtreffende trap van poëzie

Uit alle voorgaande illustraties blijkt dat onder het oppervlak van rapteksten vaak een bijzondere taalvaardigheid en diepere betekenis schuilgaat. Voor een volledig begrip van de rapteksten is niet alleen kennis van de gebeurtenissen en begrippen in de (internationale) hiphopcultuur vereist, maar ook een uitstekende beheersing van de Nederlandse (en internationale) taal, kennis van de (wereld-) geschiedenis en de maatschappelijke actualiteiten.

Hierdoor zou je zelfs kunnen stellen dat rap de overtreffende trap is van poëzie. Want in tegenstelling tot poëten, die zich beperken tot ‘de norm’, zijn het de rappers die de taal en conventies opzettelijk opnieuw uitvinden en daarmee de taalgrenzen verkennen en durven te verleggen. Naast deze bewonderenswaardige teksten op papier, zijn rappers vandaag de dag in staat een jong publiek aan te spreken, deze teksten op muziek te zetten en hun boodschap zelfs op te voeren voor een groot publiek.

Kortom: bewonderaar of niet: rap is kunst. En het feit dat jongeren dit genre erkennen en waarderen getuigt van inzicht.

———————————————————————————————-

Meer weten?

Anne Sollie is in 2012 afgestudeerd aan de faculteit der Letteren van de Vrije Universiteit Amsterdam. Haar scriptie, getiteld ‘Hip Hop Holland, een talige karakterisering van Nederlandstalige rapteksten als genre’ is een ode aan de nederhop en het geraffineerde taalgebruik van rappers. De scriptie is beoordeeld met een 8 en wordt nog gepubliceerd, voor vragen of aanvragen voor inzage contact met opnemen via annesollie@gmail.com.

Meer lezen?