“Wie belt jou? Wie legt een kaart in je brievenbus? Of bloemen in je huis? Wie neemt je mee naar de zee?” Dit viertal vragen, vergezeld door een geïllustreerde bos rozen en een telefoonnummer dat met 058 (Leeuwarden) begint, troffen we aan op een kaart in de HIJS-brievenbus. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt: een belletje naar het nummer leidde tot een ingesproken boodschap van spoken word-artieste Marrit Jellema, die haar nieuwe, interdisciplinaire album Voor Altijd aankondigt. Het is een plaat rondom het rouwen en dan bovenal de eenzaamheid die ze daarin voelt.
“Een mailtje was heel simpel geweest,’ licht ze later toe, ‘maar ik wilde er geen vlugge mededeling van maken. De kaart – mensen wisten niet precies wat het was en moesten zelf bellen – houdt verband met wat ik op het album breng: aandacht voor de ander.” De rozen op de kaart waren de lievelingsbloemen van haar moeder. Ze komen overal terug: op de uitnodiging, op de albumcover en op de avonden van de albumpresentatie. De vragen op de kaart zijn weer te horen in de laatste track op het album: “Als ik oproep om stil te staan en de tijd te nemen om te rouwen, moet ook de aankondiging bij het onderwerp passen. En zo’n kaart is eigenlijk precies wat ik zelf graag had gekregen toen ik aan het rouwen was. Even stilstaan en wat persoonlijke aandacht.”
De aanleiding voor het maken van dit album was de periode na het overlijden van haar moeder, legt ze uit. “Het is geen chronologisch verhaal waarbij op het einde alles goedkomt, daar had ik heel veel weerstand tegen. Ik wil mensen meenemen in een rouwproces. Voor zover je het een proces kunt noemen, want je rondt het niet af. Ik wil mensen mee die eenzaamheid en die diepte intrekken. Na de eerste drie tracks wordt het iets lichter, met liefdevolle herinneringen. En een stukje DNA: mijn moeder is er niet meer maar ik heb zoveel dingen gemeen met haar. Het is indringend, maar mede door de muziek en de mooie herinneringen is die balans er wel. En wat de luisteraar erin hoort, is altijd anders.”
Om het album te maken, verdiepte Marrit zich in rouw. Hoe meer ze erover las of praatte met anderen, hoe meer de eenzaamheid naar voren kwam: “Hoe lang mag je rouwen? Hoe lang mag je zeggen dat het kut gaat? Dat is best een lastige, heb ik gemerkt. Het wel willen delen maar niet weten hoe, of het niet durven delen omdat er al heel snel niet meer naar gevraagd wordt. Alsof men direct na de dienst uit een treintje gestapt is. Het is heel begrijpelijk dat men weer doorgaat maar ik vind het gek dat er zo kort bij stil wordt gestaan. Ik merk dat vrijwel iedereen die ik ken ermee worstelt: moet ik het er nu over hebben of niet? Ik weet dan ook niet of ik moet aangeven dat ik meer nodig heb. Dan heb je al een groot verlies meegemaakt en dan moet je ook daar nog mee bezig zijn. Ik vond het interessant om te onderzoeken waar ik sta, zonder met een beschuldigend vingertje te wijzen. Door mijn verhaal op te schrijven, als artiest en dus niet in dagboekvorm, wilde ik het universeel maken. Ik hoop dat mensen meer met elkaar gaan praten. Of dat ze anderen beter gaan begrijpen door mijn verhaal, dat ze begrijpen wat stilstaan kan doen.”
Jeroen van de Bovenkamp maakte een minidocumentaire over het maakproces van het album. Daarin gaat Marrit in op de schroom van mensen om erover te beginnen: ‘Ik merk dat veel mensen bang zijn om iets verkeerds te zeggen of om me verdrietig te maken. Maar ik denk elke dag aan mijn moeder. Ik weet elke dag dat ze er niet meer is. Natuurlijk denk ik er extra aan als iemand ernaar vraagt terwijl ik even met iets anders bezig ben, maar dat verdriet zit er toch. Dat kun je niet opwekken. Het is fijn als er überhaupt naar gevraagd wordt, al begrijp ik de twijfel.”
De minidocu. Tekst gaat door onder de video.
Toen onlangs de vader van een vriend onverwacht overleed, maakte Marrit het van de andere kant mee. “Ik stuur hem gewoon berichtjes en als hij geen zin heeft om te antwoorden, reageert hij gewoon niet. Dan stuur ik hem gewoon een hartje. Je hoeft niks terug te sturen, maar ik laat in ieder geval even weten dat ik aan je denk. Zijn verdriet is er toch wel. Het ergste is het als mensen niets meer zeggen. Dan ga je je eenzaam voelen. Vanuit mijn perspectief, maar ook van hem krijg ik het gelukkig terug, is het fijn als je af en toe gewoon iets laat weten. Ik hoop met mijn album die twijfel een beetje weg te nemen. Iedereen rouwt op zijn eigen manier, maar ik heb gemerkt dat die eenzaamheid universeel is.”
“Ik snakte naar stilstand maar voelde niet de ruimte om dat te kunnen nemen.”
Hoewel het maken van het album een deel is geweest van de rouw, bracht het niet de stilstand die ze wenste: ‘Het heeft wel wat aangeraakt, maar ik merk dat ik vastzit in mijn rouw. Mijn oudste broer heeft drie maanden lang gehiked in de bergen van Mallorca en heel veel gedacht aan de tijd dat mijn moeder ziek was en wij voor haar zorgden. Dat was een zware tijd en hij heeft daarna heel bewust voor stilstand gekozen. Hij is er echt mee bezig geweest. Ik ben twee weken na de dienst aan een tournee begonnen en heb met heel veel mensen samengewerkt en opdrachten gedaan. Ik heb ook nog een half jaar als counselor gewerkt in de verslavingskliniek waar ik zelf heb gezeten, maar dat viel niet te balanceren. Het is nu ruim een jaar terug, maar ik heb alleen maar gewerkt. Ik heb gesnakt naar stilstand maar niet de ruimte gevoeld om dat te kunnen nemen. Ik heb het gevoel dat ik nog aan mijn rouw moet beginnen, terwijl ik ook wel heel verdrietig ben. Ik heb erover kunnen schrijven, maar je doet dat toch als artiest. Tijdens het uitzoeken van de muziek bij mijn producer Onna Limb (Jochem Knoef) heb ik weleens gehuild en mezelf afgevraagd waar ik nou eigenlijk mee bezig was. Het heeft in die zin wel wat losgemaakt, maar het is geen dagboek waarin ik gewoon schrijf dat ik me kut voel.”
“Voordat mijn moeder overleed, had ik als ik ging schrijven een idee in mijn hoofd”, licht Marrit haar schrijfproces toe. “Dat groeide daar en als het klaar was schreef ik dat in één keer op, manisch bijna. Daarna schaafde ik het nog een beetje en dan was het klaar. Nu kwam ik niet verder dan losse zinnen, ik merkte dat het niet lukte omdat ik bang was om over dit onderwerp te schrijven. Over dat ik me niet gezien voel in mijn rouw. Een masterclass van Dorothy Blokland is uiteindelijk mijn doorbraak geweest, zij heeft me gestimuleerd om het aan te gaan en te zeggen: fuck it, dit is wat ik te vertellen heb. Ik ben bang om het op te schrijven en juist daarom moet ik het doen. Ik wil dat taboe als schrijver doorbreken, dus dan móet ik het opschrijven. Ik wilde me niet meer verstoppen. Waarom zou ik me moeten schamen dat ik zoveel van iemand houd en heb gehouden en dat ik me logischerwijs enorm klote voel omdat ik mijn moeder gewoon mis? Toen begon het te stromen.”
Bij de introtrack verscheen een clip. Tekst gaat door onder de video.
Dat wil niet zeggen dat de angst voor het onderwerp nu weg is: ‘Hoewel ik niemand persoonlijk iets verwijt heb ik me afgevraagd of ik hier wel een heel album aan mág wijden. Er wordt nu al niet naar gevraagd en dan kom ik met een heel album over dit onderwerp. Is dat niet teveel? Ben ik niet teveel? Is mijn rouw niet teveel? Dat hield me heel erg tegen. Daarnaast is het spannend dat mijn familie hier ook bij betrokken is. Mijn moeder kan er zelf niets meer over zeggen. Maar de blokkade is weg en het album is heel mooi geworden. Van iets persoonlijks maak ik kunst, waardoor het niet meer alleen over mijzelf gaat. Naast een poging om door het taboe en ongemak te breken, is het een ode, een eerbetoon aan mijn moeder en de enorme liefde die we voor elkaar hadden. Ik heb voor haar een monument gebouwd.’
Voor Altijd is vanaf hieronder te beluisteren – tevens op alle andere streamingdiensten – en de komende weken kun je Marrit Jellema live zien performen tijdens de finalistentournee van de Spoken Awards.
