Rotterdamse en Italiaanse kunstenaars gingen naar het Melilla, een Spaanse enclave in Marokko waar veel inwoners met grote armoede kampen. Een cultuurproject dat begon met veel frustratie, bekogeld werd met limoenen, en uiteindelijk een bijzondere echo achterliet voor alle betrokkenen. Deelnemer Xaviera Altena blikt terug: “Je wilt het niet even leuk maken, en daarna weer weggaan.”
“Joh, ik zit al twee jaar in dit vak, heb goeie klanten”, dacht Xaviera Altena toen ze gevraagd werd voor een project van jonge, aanstormende kunstenaars. Ze aarzelde of zij daar wel bij hoorde. “Ik voelde me helemaal cool. Ik wilde alleen meedoen als iedereen even serieus bezig was met het vak van illustrator, kunstenaar of vormgever als ik.” Achteraf noemt ze het een arrogante positie. “Ik ben helemaal niet zo goed als ik zelf dacht. Dat was een enorme klap in mijn eigen gezicht.”
Niet dat ze is gaan twijfelen aan haar kwaliteiten. Maar de confrontatie met zichzelf, en de totaal andere manier van leven waarmee ze in Melilla kennis maakte, bleek een vormende ervaring. Het Italiaanse kunstplatform MeltingPro en het Rewriters (op verzoek van de gemeente Rotterdam) selecteerden een groep getalenteerde kunstenaars uit hun omgeving. Die ontvingen in hun eigen stad een begeleidingstraject, waarna ze onder de vlag van het Europese Erasmus + KA2 partnerschap voor jongerenprogramma’s, op pad werden gestuurd. Street art-collectief YouHood werd zo geboren, en stapte in september het vliegtuig in, op weg naar de Spaanse enclave.
Melilla is een kustplaats aan de Marokkaanse kant van de Mediterraanse zee. De havenstad werd in de 15e eeuw door de Spanjaarden veroverd, die de Berberse naam Melil verbasterden naar hun eigen taal. De 86.000 inwoners van de stad zijn daarom formeel Europese burgers, al beschouwt de Marokkaanse overheid de Spaanse enclave nog altijd als bezet grondgebied. De stad trekt veel verarmde Afrikanen aan, die op dit ommuurde stuk Europees grondgebied in Afrika, hun hoop op een beter leven vestigen. Een droom die doorgaans snel vervliegt, in de door armoede en illegaliteit verpauperde delen van de stad.
“Jongeren die net wat ouder zijn, vernietigen hun papieren in de hoop opvang of asiel als kind te krijgen, maar al die faciliteiten zitten vol, dus ze zitten op straat”, vertelt Altena. Vanuit het afgebakende Melilla is een overtocht naar het Europees continent bovendien onmogelijk voor hen. Zonder geldige papieren worden ze echter ook niet meer teruggelaten in Marokko. “Het contrast met de Spaanse elite is groot—de Spanjaarden zijn lichter getint, hebben een verzorgd uiterlijk, wonen meer in het centrum bij de mooie huizen. Het stuk waar wij gingen schilderen bestond veel meer uit vervallen huizen, waar mensen van Marokkaanse en Afrikaanse komaf wonen. Daar zat dan maar één straat tussen, en toch was het een wereld van verschil.”
Altena wilde ervoor waken om de witte weldoener in zielig Afrika uit te gaan hangen: “Het kan een gevaarlijke gedachte zijn; wij komen het vanuit onze positie als geprivilegieerde Nederlanders, Italianen en Spanjaarden wel even leuk maken, en daarna gaan we weer weg.” Dat de kunstenaars met een limousine van het vliegveld opgehaald werden, maakte het wat dat betreft niet makkelijker. “Helemaal stereotiep dat er dan als eerste een blond meisje als jij komt”, lacht Daniel Claessens uitbundig.
Claessens selecteerde en begeleidde de kunstenaars namens Rewriters010 en ging met hen mee op reis. “Het ene moment heb je mooie bloemen en palmbomen, en dan loop je ineens de barrio in”, zag hij ook. “In het begin werden we bekogeld met limoenen. De eerste dag, toen we stonden op te schetsen.” Hij vind het niet vreemd dat er argwaan overwonnen moest worden in de wijk. “‘Wat moet dat allemaal kosten? Ze komen hier middenin de ghetto geld verdienen!’”, zo kenmerkt hij de sfeer. “Toen ze eenmaal doorhadden dat wij er niks aan verdienden, en dat dit een project voor de buurt was, kwamen ze los.”
“Door veel te praten met mensen die kijken en bijvoorbeeld kinderen die langskwamen konden we het doorbreken” denkt Altena. “En door bij te dragen aan de lokale economie. Water en ijs kochten we steeds in omringende winkels. We bleven niet in het hotel op ons eilandje zitten, we probeerden zoveel mogelijk betrokken te zijn bij de buurt. Ik denk dat je het daarmee kan doorbreken. We hebben kinderen uit de buurt materialen gegeven, en die hebben heel de trap beschilderd langs de muren. Daardoor werd het een soort gezamenlijk project.”
Daarnaast ontdooide de wijk snel, door de verschillende workshops die het team op scholen in de buurt gaf. Zelf was Altena ook onderdeel van een workshop in een lokale gevangenis. “Vrouwen zitten daar vaak jaren vast voor hasjsmokkel”, vertelt ze. “Een van hen had drie zoons. Hun vader was er niet meer, waardoor ze op elkaar aangewezen waren, en één van hen was dodelijk ziek. Ze mocht niet uit de gevangenis om hem op te zoeken. Dat kreeg ze precies op die dag te horen, dus ze wilde ook niet met ons mee schilderen. Ze zat in een hoekje te tobben en was alleen maar heel verdrietig. Als je dan hoort waarom breekt dat gewoon je hart. Zij mag niet haar zoon zien, en wij komen daar even—joehoe—bloemetjes op de muur schilderen.”
Het lichtvoetige schilderwerk wuift Altena weg als een belachelijk contrast met de ellende van de geïnterneerde dames, maar tegen het einde van de dag bleek desalniettemin dat het toch een hoop voor iedereen betekende. “We begonnen gewoon met het schilderen van bloemen. Het ging er niet om of het heel mooi of conceptueel sterk was; de vrouwen daar wilden graag bloemen op de muren. Uiteindelijk pakte zij toch ook een kwast op om te schilderen. We deden na afloop een evaluatieronde om te bespreken wat iedereen vond van de dag, en toen zei zij ‘Ik kon heel even vergeten wat er buiten de muren aan de hand is.’” Ze pauzeert enkele seconden haar verhaal. “Toen begonnen we dus allemaal te janken.”
Naast de culturele verschillen tussen hun levens, en die van de inwoners van Melilla, waren er ook die tussen de Nederlandse delegatie, en de Spanjaarden en Italianen. De bestelde verf bleek niet geleverd, en de verf die er wél was, werd totaal lukraak verdeeld onder de diverse kunstenaars. “En overal stonden de Italianen en Spanjaarden met elkaar te discussiëren” vat Altena de frustratie samen. “Mijn eigen aanpassingsvermogen heeft me wel verbaasd. Ik ben best wel een control freak, wilde dingen precies doen zoals we hadden geoefend. Maar toen ontdekte ik dat niks ging zoals geoefend.” Ze lacht er hartelijk om. “Echt he-le-maal niks. Hoe ga je dat dan aanpakken?”
Het deed haar op een andere manier naar haar eigen team en landgenoten kijken. “Als ik van vakanties terugkom, vind ik Nederlanders altijd zo onaardig. Maar deze keer kon ik Nederlanders echt waarderen om hun vermogen door te pakken. Alle kleuren waren anders. Ons hele plan was eigenlijk overboord gegooid, en iedereen had binnen een halve dag een nieuw concept bedacht.” Het frustrerende begin, zorgde er zo voor dat onder de onverwacht stevige werkdruk snel vriendschappen gesloten werden. “Het was echt een pressure cooker”, zag Claessens. Altena: “Ik was echt trots op onze delegatie en het klikte enorm. Dat had ik ook niet verwacht, want we zijn allemaal zó verschillend qua stijlen, smaken en persoonlijkheden.”
Niet alleen de andere deelnemers leerde zij zo kennen. In de intensieve week, kwam ze ook zichzelf tegen. “Ik vind mezelf af en toe best een zuur persoon. Heel kritisch naar mezelf en anderen, en ik heb geleerd dat ik dat wat meer los mag laten. Je denkt dat je het allemaal wel kan; het illustreren gaat van een leien dakje. Dan wordt je in een situatie geworpen waarvan je weinig weet: murals maken is voor mij een nieuwe wereld.”
Zowel op stilistisch als technisch gebied kwam ze zo nieuwe paden tegen. “Sterre heeft me veel geholpen met schildertechniek; hoe je een kwast zet om een lijn net wat strakker te krijgen, hoe dik je de verf aanbrengt, wat lekker mengt. Je moet dat ook toelaten. Accepteren dat je iets nog niet helemaal kan. Dat je er bent om te leren en niet in alles perfect hoeft te zijn. En met Niel samenwerken was heel gezellig; wij hebben compleet tegenovergestelde stijlen, maar daar is iets heel tofs uitgekomen dat we allebei niet aan zagen komen.”
“Ik kan heel boos worden op mezelf als iets niet lukt. Dat moest ik meer loslaten”, zo vat ze de verandering in zichzelf samen. “Maar als je zelfkritiek laat varen, wordt je ook zachter naar anderen, en daarmee weer naar jezelf. Ik denk dat dat de grootste ontwikkeling is die ik die week heb doorgemaakt.”
Of ze met hun kunstproject ook een verandering in Melilla hebben kunnen veroorzaken, weet Altena niet. Ze hebben er enkel een voorbeeld gegeven van waar ze mee bezig zijn. “Ik wil er voor waken om te zeggen dat het voorbeeld dat wij geven, het goede voorbeeld is”, zegt ze na even nadenken. “Maar ik hoop heel erg dat we mensen hebben kunnen inspireren om vanuit hun eigen community iets op te zetten. Dat er ergens een vonk achtergelaten is, waardoor ze zelf zoiets ondernemen. Want je kunt als buitenstaander nooit ervaren hoe het is om daar te wonen en leven.”
Naast Xaviera Altena gingen kunstenaars Sterre Richard, Niel de Vries, Edoardo Trionfera en Vince Blok mee in de Rotterdamse delegatie naar Melilla. Voor meer info over het project en alle deelnemers, check je het officiële Instagram account.
