Hiphopcultuur is vanaf heden opgenomen in het Netwerk Immaterieel Erfgoed Nederland. Het initiatief hiertoe is genomen door Hiphop In Je Smoel. Immaterieel erfgoed kan alleen worden aangemeld door beoefenaars of direct betrokkenen. Met de aanmelding erkennen ze dat zij deze cultuuruiting als immaterieel erfgoed zien. Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland heeft bevestigd dat hiphopcultuur aan de criteria voor immaterieel erfgoed voldoet zoals gesteld in het UNESCO Verdrag inzake de bescherming van immaterieel cultureel erfgoed, en heeft de aanmelding zichtbaar gemaakt op www.immaterieelerfgoed.nl.
Hiphopcultuur is alomtegenwoordig in het muziek- en cultuurlandschap van Nederland. Het omvat zoveel elementen dat de beste manier om het te beschrijven is om terug te gaan naar de ontstaansgeschiedenis in New York. In de jaren zeventig raakten daar achterstandswijken, met name The Bronx, in economisch verval. Ondanks de armoede en chaos had de jeugd behoefte aan creativiteit en ontsnapping. Deze vonden zij in de feesten van lokale DJ’s. Met innovatief gebruik van knip- en plaktechnieken creëerden zij iets nieuws door disco- en funkmuziek, evenals soul, jazz en R&B, opnieuw vorm te geven.
Hieruit ontstond hiphopmuziek, ondersteund door MC’s die met rijmende kreten het publiek aanmoedigden. Breaking, of b-boying, gaf jongeren een nieuwe manier om zich uit te drukken via dans, met eigen regels en tradities. Tegelijkertijd claimden graffitikunstenaars de muren en treinen van de stad als canvas, waarbij ze respect en territorium wonnen in creatieve en geweldloze battles. Deze kunstvormen versterkten de groeiende hiphopcommunity, waarin ook straatmode en zelfexpressie belangrijk waren. Sinds eind jaren zeventig heeft hiphop zich wereldwijd verspreid, ook naar Nederland. Hier was hiphop in eerste instantie te vinden in de twee grootste steden van Nederland: Amsterdam en Rotterdam. Enkele jaren later volgden steden zoals Groningen, Eindhoven en Den Haag.
Hiphop is de afgelopen decennia uitgegroeid tot een culturele beweging die veel méér is dan muziek; en die samengevat draait om vier pijlers: rappen, dj’en, breakdancen en graffiti. Hoewel de hiphopcultuur naast deze kern nog andere elementen bevat, erkennen veel hiphopartiesten en -fans wereldwijd ‘kennis’ als het vijfde element. Dit element, geworteld in de Universal Zulu Nation van Afrika Bambaataa, benadrukt zelfrealisatie, empowerment en begrip van de geschiedenis en waarden van de cultuur. Door dit emanciperende potentieel wordt hiphop steeds vaker gebruikt in onderwijs en gemeenschapsprojecten. Deze kennis vormt een verbindende kracht en draagt bij aan de populariteit en institutionalisering van hiphop wereldwijd.
Hiphop anno nu is wereldwijd en ook in Nederland de populairste vorm van cultuur en is niet meer weg te denken uit onze maatschappij. Het begon in de grote steden, maar is tegenwoordig wijd verspreid over heel Nederland. Hiphop is veranderd van een subcultuur naar een dominante cultuur en is continue aan verandering onderhevig en hiermee voor veel verschillende industrieën trendsettend. Denk hierbij alleen al aan de mode-industrie die alle ontwikkelingen binnen de hiphop op de voet volgt, maar ook veel reclames kennen hiphopuitingen in de vorm van muziek of taalgebruik. Hiphop kent vele vertakkingen waardoor er subgenres ontstaan binnen de hoofdonderdelen rap, dj, breakdance en graffiti. Je zou zelfs kunnen stellen dat de vier pijlers van hiphop zelfstandige stromingen zijn geworden met een eigen community, maar feit blijft: hiphop is de gemene deler.
Dat hiphop dus meer is dan alleen muziek, is bekend. Toch is het moeilijk om inzicht te krijgen in de aard en grootte van alle elementen van de hiphopcultuur. Media-aandacht en wetenschappelijk onderzoek richten zich bijna alleen maar op muziek. Graffiti, turntablism en breakdance zijn zwaar onderbelicht. Kennis ontbreekt of is versnipperd, ondanks de opkomst van urban arts – een term die culturele uitingen zoals hiphop, street art en extreme sporten beschrijft. Hoewel beleidsmakers en fondsen de term gebruiken, wijzen veel hiphopmakers- en liefhebbers deze af vanwege het gebrek aan aansluiting bij hun beleving van de cultuur.
Het jaar 1983 was een belangrijk jaar voor de hiphopdiscipline graffiti. De tentoonstelling, getiteld ‘Graffiti’, was anderhalve maand te zien in Museum Boijmans Van Beuningen en reisde daarna door naar het Groninger Museum. Hiermee was Nederland een van de eerste landen die het werk van straatkunstenaars – door velen destijds nog beschouwd als vandalistisch geklieder – opnamen in het officiële kunstcircuit. De expositie leidde tot een felle discussie: “Hoort dit resultaat van vandalisme thuis in een museum?”
Critici waren overwegend negatief, en een groep graffiti-kunstenaars protesteerde tegen wat zij zagen als hypocriet beleid van de gemeente. Terwijl graffiti artiesten op straat werden opgepakt, werd hun werk tegelijkertijd in musea verheven tot kunst. Ondanks deze controverse is de populariteit van graffiti (en andere vormen zoals street art) binnen de museumwereld sindsdien alleen maar gegroeid. Tegenwoordig is het werk van ‘street artists’ niet meer weg te denken uit museumcollecties, tentoonstellingen en de internationale kunstmarkt.
De doelstelling van Hiphop In Je Smoel (HIJS), het stimuleren van de (inter)nationale hiphopcultuur in al haar uitingsvormen, gaat op die manier verder dan enkel de vier pijlers waarmee de cultuur ooit begon: mc’ing, graffiti, dj’ing en breakdance. Het onofficiële vijfde element is namelijk knowledge. Die kennis delen, zodat het behoud van de verslaglegging en archivering van de cultuur gewaarborgd blijft, is het fundament waarop HIJS gebouwd is.
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) coördineert sinds 2012 de uitvoering van het Unesco-verdrag ter bescherming van immaterieel cultureel erfgoed. Het kantoor is gevestigd in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. Hun missie? Meer kennis, bewustwording en zichtbaarheid van immaterieel erfgoed. KIEN gelooft dat immaterieel erfgoed van onschatbare waarde is. Het vormt onze identiteit, stimuleert creativiteit, versterkt sociale samenhang en verbindt verleden, heden en toekomst. Daarom vergroten ze de kennis over immaterieel erfgoed, zodat het kan worden doorgegeven aan volgende generaties. Benieuwd welk erfgoed is aangemeld? Bekijk de inventaris.
Hiphop In Je Smoel heeft hiphop dus absoluut niet geclaimd; we hebben er alleen een steentje aan bijgedragen dat de cultuur wordt gezien als immaterieel erfgoed.
