Aanstaande zaterdag vindt in Utrecht Sencity >> In The Mix plaats: een zintuigprikkelende voorstelling met spoken/signed word, muziek, dans en meer. In het nieuwe programma-onderdeel (Un)spoken Lab (i.s.m. Next Generation Speaks) gaan dove, slechthorende én horende jongeren onder leiding van Elten Kiene het experiment aan: tijdens een creatieve bootcamp werken ze aan een performance die ze op het festival zullen presenteren, temidden van rolmodellen uit de spoken word- en signed word-wereld.
Het is (nog) niet vanzelfsprekend dat deze werelden bij elkaar komen, stelt Boaz Blume. Dovencultuur in Nederland is weinig zichtbaar voor horende mensen: “Poëzie in gebarentaal is in Nederland met pensioen. Er bestaan wel filmpjes van dove mensen die veelal vroeger actief zijn geweest, maar die zijn vooral heel bekend in de dovengemeenschap. Vroeger had je ook het Handtheater, daar vonden voorstellingen voor doven en slechthorenden plaats. Dat bestaat helaas niet meer. We zien op dat vlak weinig gebeuren en dat proberen we nieuw leven in te blazen.”
“Horende mensen krijgen een spiegel voorgehouden en zien ze hoe het is om doof te zijn.”
Naast zijn werk als docent Nederlandse Gebarentaal treedt Boaz op met zijn signed word-collectief Kitchen’s Light. De afgelopen weken was hun performance te zien in het Bijlmerparktheater en de Rotterdamse Schouwburg. Dat leverde bijzondere ervaringen op: “Horende mensen ervaren het natuurlijk anders; het is heel stil. Zij zijn zich heel bewust van die stilte. Je merkt dat ze even moeten zoeken, ze zijn gewend dat ze dromerig naar hun schoenen kunnen kijken en het alsnog kunnen volgen. Het auditieve aspect, waar ze normaliter op gericht zijn, is er nu niet en dat is even wennen: waar ben ik nou? Moet ik nu naar het optreden of naar mezelf kijken? Zo krijgen ze ook een spiegel voorgehouden en zien ze hoe het is om doof te zijn.”
Elten Kiene heeft een serie workshops gegeven waaruit de groep is voorgekomen. Er werd met tolken gewerkt omdat Elten zelf geen gebarentaal spreekt. Daarom heeft gebarentaaldichteres Giselle Meijer de performers gecoacht bij hun eindoptreden en de film die binnenkort uitkomt. (Un)spoken Lab borduurt daarop voort, door dove jongeren aan te moedigen zich artistiek te ontwikkelen en de uitwisseling met de reguliere cultuursector aan te jagen. Voor Boaz is dit project een vliegwiel voor zijn ontwikkeling als performer geweest: “Ik heb geleerd hoe ik me kan uiten, hoe ik dingen kan vertellen. Elten heeft me geleerd hoe ik mijn gevoel erin kan leggen. Ik wist niet waar ik moest beginnen. Hij hielp me door het op te schrijven, of in gebarentaal te filmen op mijn mobiel en zo ervaringen te delen en dat te vertalen naar de kunstvorm. Gevoelens over mijn identiteit, bijvoorbeeld. Mijn broer is ook doof; mijn ouders horend. Thuis gebruiken we gebarentaal en ik groeide op met gebarentaal. Daarbuiten voelde ik me anders. Ik voelde dat ik veel kon maar dat er steeds miscommunicatie was, dat ik in groepen niet mee kon komen. Ik had de identiteit van een slechthorende. Intussen is dat beeld van mezelf veranderd. Ik ben ook trots op mijn doofheid en op wie ik ben als persoon. Dat wil ik ook meegeven aan andere doven en slechthorenden.”
“We hebben er nog niet echt een term voor gevonden, maar ik denk dat ‘signed word’ de lading dekt.”
“Wat we vertellen komt vanuit de eigen ervaring, of iets wat je ziet gebeuren in de maatschappij. De taal is anders, maar qua inhoud zit er veel overlap met spoken word in”, aldus Boaz. “Elten merkte op dat we beiden tot een minderheid behoren en dat we obstakels van dezelfde soort ervaren, zoals discriminatie en uitsluiting. Al hebben doven en slechthoren natuurlijk wel een eigen cultuur: er gebeuren veel dingen die niet zichtbaar zijn voor horende mensen. De beperkte toegankelijkheid in de samenleving, bijvoorbeeld. Het missen van informatie. Wanneer er op het station wordt omgeroepen dat de trein vanaf een ander perron vertrekt, krijg ik dat niet mee. Dat moet een ander aan mij vertellen en dan begrijp ik het niet altijd. Dat is lastig; vaak lopen ze dan weg. Voor communicatie met horende mensen ben ik veelal afhankelijk van een tolk. Zo zijn er tal van dagelijkse voorbeelden te noemen, thema’s die bij horende mensen niet zozeer spelen. We willen de dovengemeenschap graag wat meer zichtbaar maken. We willen dat onze taal en cultuur erkend worden.”
In zijn werk komen verschillende visuele vormen bij elkaar, legt Boaz uit. “We maken poëzie in Nederlandse Gebarentaal, maar ook op een visuele manier die je als horende makkelijk kunt volgen (visual vernacular), we presenteren vertaalde muziekteksten (sign dancing) en doen aan storytelling. De performances hebben verschillende aspecten van spoken word, alleen noemen we het natuurlijk niet zo, want we praten niet. We hebben er nog niet echt een term voor gevonden, maar ik denk dat ‘signed word’ de lading dekt.”
Artiesten die Boaz inspireerden zijn o.a. Ace Mahbaz, Ian Sanborn en Wim Emmerik: “Het is echt prachtig hoe ze die gebaren maken. Een van hen vertelt een volledig verhaal met één handvorm. Die verandert hij niet en toch zitten alle emoties erin. Dat is geweldig om te zien. Dat is ook een vorm van poëzie.” Een ander belangrijk onderdeel van een signed word-performance is de mimiek: “Daarin kun je nuance aanbrengen. Je kunt bijvoorbeeld bij de gebaren voor regen met je mimiek aangeven of het stormt of juist een beetje miezert. Om perspectief aan te geven kun je omhoog kijken, of juist naar beneden. Met je mimiek en je kijkrichting kun je weer aangeven of iemand fysiek groter is, of dominanter. Ook met lichaamstaal kun je veel zeggen, door bijvoorbeeld je schouders naar achter te doen, je vuisten te ballen en te bewegen als een gorilla. Of juist als een vrolijk, schattig diertje te lopen.”
Waar in landen als Frankrijk al grote, internationale dovenevenementen plaatsvinden, gebeurt in Nederland nog weinig op dat gebied. Met initiatieven als Kitchen’s Light en (Un)spoken Lab worden er stappen gezet en daar zet Boaz zich volop voor in. Zo treedt hij op 25 september op tijdens Werelddovendag in Utrecht. Het valt in de internationale gebarentaalweek, die in het teken staat van bewustwording rondom de dovencultuur: “We willen dit aan een groter publiek laten zien. Dat doen we niet alleen op een informerende manier, maar juist ook via kunst. De Nederlandse Gebarentaal is onze cultuur en onze taal en daarom wilden we dat in een kunstvorm presenteren. Ik wil zoveel mogelijk horende mensen die impact meegeven.”
